Selecione

Liber VIII

Indicat octavus Damiatae quomodo fervens Ad convertendos Nilum transiverit hostes; Qualiter in reditu volucres affatus, earum In laudem Domini silvestria solverit ora.

 

1 Vota retardari non absque gravamine summo 
Passus et infectis elementa resistere coeptis, 
Navim Franciscus ventis dare vela parantem 
Cernit et Anconam nautas properanter ituros. 
5 Poscentem revehi renuunt admittere nautae, 
Non pro defectu nauli, pro pondere navis, 
Pro feritate virum, sed pro defectibus escae, 
Quae vix sufficiat ipsis in puppe vehendis. 
Ille nihil metuens, Christo praestante ducatum 
10 Et navim tacite, nautis absentibus, intrans, 
Inferius latet inter equos, ubi dives egenis 
Danda recondiderat alimenta, suoque clienti 
Dixerat, ut quoties vescendi tempus adesset, 
Assignaret eis quodcumque requireret usus. 


15 Pontilegae redeunt, avéllitur ancora, tractis 
Funibus, attollunt depressi vela rudentes. 
Prima locum puppi cedit ratis, ultima prorae. 
Ingentes replet aura sinus, sub pondere malus 
Accrescente gemit, detrimentumque minatur. 
20 Remigii puppis moderamine recta volantem 
Consequitur proram, velocior alite navis 
Sulcat aquas, proprioque fere perit obruta vento. 
Iamque videbatur leucas peragrasse ducentas, 
Cum totus subito tenebris obducitur aër. 
25 Accelerant nubes, insurgunt undique venti, 
Incipit undarum fieri collisio, nusquam 
Aequor, ubique fretum, fluctus ardere videntur. 
Curritur ad funes, dimittunt carbasa nautae; 
Sed malo circumpositis insibilat aura 
30 Funibus, et vento ruit impetuosior unda. 
Eiciuntur aquae, proiectaque mordet arenas 
Ancora, sed navem venti nihilominus unam 
Exagitant omnes, et nunc impellitur euri 
Turbine, nunc zephyri, nunc austri, nunc aquilonis: 
35 Nunc supra nubes exsurgit, nunc in abyssum 
Decidit et portum cupit unum, sed timet omnem. 
Ille nec ad tempus mare turbat et aera densat, 
Et nautas terret, et navim gyrat in orbes 
Turbo procellarum. Sed donec nulla supersit 
40 Repressura famem toti substantia navi, 
Quid faciant? Restat via longa, viatica nulla, 
Naufragium prope, terra procul, mors undique certa, 
Naufragiique timor, licet intentantia mortem 
Detrimenta famis facit apparere minora. 
45 Mortis enim quanto genus omne propinquius instat, 
Maior eo timor incutitur, totumque cor ad se 
Convertens, alias iabet evanescere curas. 
Nulla tamen posset tempestas tam diuturnam 
Dissimulare famem; sed adhuc ibi sola superstes 
50 Francisco fratrique suo data portio victus 
Omnes sustentat, omnes alit, omnibus unam 
Distribuit Franciscus eam: tantillaque tantas 
Sufficiens relevare fames, mirantibus illis, 
Persistit nec in assiduo consumitur esu. 
55 Quomodo provenit divinitus ut satiaret 
Millia quinque Iesus, panes tantummodo quinque 
Apponens piscesque duos, partesque, stupente 
Geometra, totis maiores esse probaret, 
Dum tredecim sportas replerunt fragmina, nullam 
60 Vero duo pisces et panes quinque replessent; 
Sic facit eiusdem divino gratia signo, 
Ut multis divisa sui substantia servi 
Inconsumptibilis maneat maiorque supersit. 


Iam compressa silent ventorum iurgia, nubes 
65 Praetereunt, nebulae subsidunt, nubila cedunt; 
Prosperior nautis datur aura, serenior aer, 
Certior ars, levius moderamen, amicius aequor; 
Vela tument, mare detumuit, citiusque potato 
Anconae portus infixa nave tenentur. 
70 Gaudent appulsi terris quos longa procella 
Terruerat, victusque breves et utramque salutem 
Francisci meritis ascribunt. Hunc animarum 
Custodem recolunt servatoremque fatentur; 
Seque recognoscunt per eum subsistere salvos. 


75 Crebrescit totam Francisci fama per urbem: 
Visuri faciem facientis signa per orbem 
Conveniunt cives auditurique loquentem, 
E quibus ipse suis multos insignibus armat. 
Sed nec amor populi, nec consolatio fratrum, 
80 Nec dulcor patriae facit evanescere votum 
Martyrii, quo tota flagrat devotio mentis. 


Marrochium transire parans, iter arripit; ingens 
Impedit inceptum, licet approbet, et quia multis 
Rectorem providit eum, ferale salubri 
85 Febre retardat iter, indignantemque reverti 
Cogit et invitum divina potentia servat. 


Compulsus redit Assisium, Christique coaptat 
Militiae quoscumque potest, certoque ducatu 
Dirigit ad brávium cunctos sua signa ferentes. 


90 Sed necdum propter haec omnia mortis honestae 
Refrigescit amor quem praeconceperat, immo 
Se navi, navim ventis committit et undis, 
Et ventos undasque Deo, moderamine cuius 
Excipit incolumem portu Damiata cupito. 
95 Christicolis contra Gentiles et viceversa 
Magnus ibi conflictus erat: Damiataque stabat 
Belli causa movens pretiumque futura triumphi. 
Nec saevas miscere manus, vel cominus ense 
Exserto poterant pugnare, sed eminus arcu, 
100 Funda, ballista: plagae quasi grando pluebant; 
Neve suas possent conferre propinquius iras 
Illius intererat fluvii pars septima, cuius 
Vel penitus non est vel inexplorabile reddit 
Torrida zona caput, oculis impervia nostris. 
105 Haec exercituum mediatrix unda fluebat, 
Telaque suscipiens ab utraque pluentia parte 
Motus aquae nullos dilatabatur in orbes, 
Et momentorum dimensor circulus usquam 
Non poterat fieri, quia punctus ubique fiebat. 


110 O virtus animosa viri, qui flumine tanto 
Cymba transvectus modica, tot solus ad hostes 
Armatos et inermis abit per tela, per ignes 
Non exstinguibiles, per mille pericula mortis! 
Praetendit via mille metus, plus meta minatur; 
115 Sed neutras timet ille minas, fluviumque rapacem 
Transit, et intrepidus medios effertur in hostes. 
Ante tamen quam progrediens pertingere posit 
Ad faciem regis Persarum, cuius ad aures 
In primis verbum Domini deferre volebat, 
120 Saevitias plures expertus, fuste cruento 
Vapulat; exterius livet caro, sanguis ab intus 
Profluit; exterior violas violentia pingit, 
Interiorque rosas, nec mens dolet ipsa dolore 
Artubus arctatis quos utraque purpura vestit. 
125 Hostis enim cum sit animae caro, cur ea laesae 
Compateretur ei? Qui plus corroborat hostem, 
Et sese plus debilitat. Franciscus obinde 
Interior nullum cupit exterioris honorem, 
Cuius nancisci vult perditione salutem, 
130 Pressuris apices, damnis lucra, funere vitam, 
Poenis delicias; animamque molestia carnis 
Exhilarat, gemitus confortant, laesio sanat, 
Probra probant, nocumenta iuvant, angustia solvit. 


Sancti fama viri, quem nulla domare flagella 
135 Sufficiunt, postquam Persarum castra replevit, 
Tantos admirans animos clementia regis 
Magnifice suscepit eum, pretiosaque dona 
Obtulit: ille suis contentus dona refutat 
Regis, et audiri pro summo munere poscit. 
140 Auditurus eum rex ipse silentia turbis 
Indicite, totosque inbet cessare tumultus, 
Et famulis: “Mihi philosophos accersite”, dixit, 
“Iudicio quorum doceatne fideliter iste 
Constet, an intendat potius seducere turbas”. 
145 Collectis igitur sapientibus, ille loquendo 
Philosophum sapiens probat ex quo fonte sophiam 
Hauserit, et totas rapit in caelestia mentes, 
Sermonesque novos edisserit, et quasi sensum 
Transscendens hominis nihil ignorare videtur. 
150 Syllogizat enim mortalibus agnita paucis 
Aut soli manifesta Deo primordia rerum, 
Ex quibus insinuet primae perpendia causae, 
Perversamque scholam Machometi damnat, et unum 
Esse Deum, turbamque probat non esse Deorum; 
155 Qualiter ex uno sint omnia, quomodo primi 
Sit mora principii, simplex substantia, simplex 
Instanti mora, simplicior substantia puncto; 
Quam mirabiliter essentia talis ubique 
Tota sit absque loco semper sine tempore praesens. 
160 Unde superbierit, et quomodo qui fuit olim 
Lucifer est lutifer, quantoque redemptio mundi 
Constiterit pretio, quibus incarnatio causis; 
Qualiter antiquus serpens seduxerit Evam, 
Eva protoplastum, protoplastus posteritatem, 
165 Posteritas Christum, serpentem Christus, in ipsum 
A quo prodierat compulsa morte reverti; 
Quomodo non solum caro glorificata, sed ipsa 
Glorificans alias, Christi caro vivida dotes 
Excellens animae simul et semel undique tota 
170 Diversis sit in ecclesiis, et qualiter unam 
Christus in Ecclesiam sanctos confoederet omnes; 
Quomodo Baptismus sit spirituale lavacrum, 
Emundans animas a primi labe parentis. 


Articulos fidei dum sic docet ore diserto, 
175 Philosophos regemque movet, nullusque nocere 
Audet ei; praeconis enim sic voce iubetur. 
Itque reditque frequens; sed tot convertere Persas 
Cum per se non sufficiat desintque ministri 
Propositum quibus eius eget, desistere coeptis 
180 Cogitur et reduci fertur super aequora vento. 


Ad natale solum cum solo fratre reversus, 
Non homines solum, verum pecuaria laudes 
Divinas efferre iubet, mireque frequenter 
Accidit ut, quamvis ratione carentia, verbis 
185 Eius obedirent intelligerentque loquentem. 
Dumque iuvat patriae diversos visere fines, 
Iuxta Bevanium collectas agmine denso 
Cernit aves varias, quibus exspectare benignum 
Ipsius accessum placido ducentibus ausu, 
190 Causam miratur, et mansuetudinis eius 
Unde datum sit eis arcanum scire tenorem. 
Quas adiens fratresque vocans: “O nobile”, dixit, 
“Primipotentis opus! Quantas exsolvere laudes 
Vos illi de iure decet! Qui corpora mundo 
195 Vestra superponens, plumis amicivit et alis, 
Qui vobis planas offendiculoque carentes 
In caeli regione vias et in aere puro 
Constituit, nostraeque nihil gravitatis habente; 
Qui quamvis uno produxerit ex elemento 
200 Et vos et?pisces, vobis tamen altera longe 
Nobilitas, citior cursus, diffusius arvum, 
Maior libertas et deliciosior esca. 
Ergo simul laudate Deum, benedicite nomen 
Eius, qui tanto vos insignivit honore”. 
205 O rerum natura creans, o gloria quamvis 
Sensum transscendens nullis incognita rebus! 
Vocibus humanis silvestria corda moventur, 
Auctorisque sui gaudent mansuescere servo. 
Unde Creatori se subicit, inde creata 
210 Quisque sibi subicit: nil est quod obaudiat eius 
Vocem, qui voci divinae semper obedit. 
In volucres humana venit discretio: quidquid 
Ille iubebat, eas intellexisse putares. 
Nam species quamquam diversae, vox tamen una 
215 Omnibus, aut uni similis super aethera concors 
Effertur, nomenque Dei modulamine laudant, 
Quale sibi natura dedit; concentibus aer 
Acclamat, colles reboant, silvaeque resultant. 
Delectatus eis plusquam citharaeque lyraeque 
220 Cantibus et laetas tollens ad sidera palmas, 
Per medias Franciscus aves utrobique canentes 
Fertur, et immotas attrectarique ferentes 
Prolixae gaudet tunicae contingere limbo; 
Et benedicit eas dulcique licentiat ore. 
225 Permissae surgunt, pedibus tellure repulsa, 
Celsaque supportant libratis corpora pennis.