Selecione

Liber III

Tertius explanat quae carcere vinctus ut amens Praebuerit vulgo spectacula; quomodo, nullis Perversus monitis, exheredatus iniquo Sit patris arbitrio, nudusque reliquerit urbem.

.

 

1 Exterus est, ubi civis erat; vestigia cuius 
Nuper adorarunt, caput eius nunc colaphizant 
Sutores et carnifices. Iniuria quem non 
Tanta molestaret, nullo causata reatu? 
5 Sed quidquid faciant, Franciscus ad omnia constans 
Perstat et aequanimis, quem nulla molestia, nullus 
Incurvare potest furor, inferrique benigno 
Passio tanta nequit, quin sit patientia maior. 


Ipsemet accurrit pater, opprobriisque flagella 
10 Addit eumque ligat quasi furem vel furiosum, 
Recluditque domi; nec tractat amicius hoste. 
Non tamen intendit poenas inferre nocivas, 
Immo quibus castiget eum; sed in istud agendo 
Errat, et in foveam caecus iubet ire videntem. 
15 Haec duo summe nocent: dolus hostis et error amici. 
Vana relinquenti Francisco plurimus obstat 
Error amicorum, qui tanta pericula passo 
Praecludunt aditum patriae portumque salutis. 
Prae cunctis pater eius eum sublime volantem 
20 Ingressumque vias Domini, quibus astra petuntur, 
Et verbis et verberibus revocare laborat, 
Virtuti poenas vitioque salaria spondens. 
Franciscum nec verba movent, nec verbera frangunt; 
Propositumque patris tali sermone refellit: 


25 “Quid mihi vis, decepte pater? Repetamne Charybdim, 
Quam semel evasi? Vis ut, qui vivere possum, 
Interitum subeam? Vis ut, qui caelibe possum 
Libertate frui, lethaeo carcere damner? 
Non decet ut generes inferno, quem generasti 
30 Mundo; constaret nimii generatio carnis, 
Si generaretur per eam corruptio mentis. 
Scis equidem quod in exsilio consistimus omnes, 
Inde viam facimus, patriamque requirimus; estque 
Exsilium mundus, via tempus, patria caelum. 
35 Ergo quam graviter delinquis, cuius abusu 
Exsilium patriae praeponitur et via metae! 
Cur thesaurizas, ubi vix habitabis ad horam? 
Ad quod opus tot quseris opes? Vergente senecta, 
Expliciente via, cumulare viatica stultum est. 
40 Nam quod habere iuvat, habuisse pigebit: habere 
Est brevis utilitas; habuisse perennis egestas. 
Ergo, ne quid agas in detrimenta salutis, 
Parce magisteriis erroris, et indue formam 
Discipuli: fugienda prius sunt prospera mundi, 
45 Quam fugiant; dum tempus habes, mundoque Deoque 
Te recolas non posse frui; mundumque relinquens 
Supplantes illum, ne supplanteris ab illo. 
Cum nihil inconstans fidei mereatur honorem 
Nullaque mundanis insit constantia rebus, 
50 Ex huiuscemodi tibi sit fiducia tamquam 
Nulla; sed in Domino potius confide: beatus 
Vir qui confidit in eo, quia non patietur 
Defectum cuiusque boni vivetque per aevum. 
Inde mihi placuit mundana relinquere; saltem 
55 Exemplo doceare mei! Si gloria mundi 
Sit tua, si totus soli tibi supplicet orbis, 
Ut facias silicesque loqui picasque silere, 
Hoc totum tibi non poterit praestare salutem. 
Instat enim suprema dies, quae cuncta repente 
60 Surripiet demetque tibi; nudusque redibis 
Inferiusque cades, quo plus sublime volasti. 
Forte iugum Domini non lene putabis onusque 
Non leve, praesertim quia deliciosus es? Absit! 
Mundi delicias poteris desuescere, Christi 
65 Assuescendo vias; usus dediscitur usu”. 


Talia dicentem non inde remissius arctat, 
Sed magis astringit patris irrepressa severi 
Asperitas, monitusque sacros audire recusat. 
Pessimus errorum ruditas ignara doceri; 
70 Perversam non ingreditur sapientia mentem. 
Sic proprios fines transcendit iniqua potestas, 
Et non recta volens, vult cogere recta volentem 
Esse sibi similem, sed arenae semina mandat. 
Istud enim cavit naturae cura benignae, 
75 Ne qua voluntatem mutare coactio possit. 


Hoc in Francisco liquet exemplariter, in quem 
Omnia conspirant: patriae derisio, patris 
Ira, flagellorum districtio, carceris horror, 
Et matris lacrimae. Per tanta resistitur uni 
80 Monstra viro, quem, ne volet ad caelestia liber, 
Tot nituntur ad haec terrena reducere vinctum. 
Sed quadruplex virtus conquadrans eius ad omnes 
Incursus animam, nulla sinit arte moveri, 
Totque nihil faciunt secus adversantia, quam si 
85 Formicae totidem montem transferre pararent. 


At quia tentari nemo permittitur ultra 
Posse, Dei nutu nati miserata labores 
Materna pietate parens, absente marito, 
Adstrictum vinclis emancipat. Ille recedit, 
90 Non tamen ut profugus, nec enim procul aufugit, immo 
Ad cellam laetus redit incolumisque propinquam, 
Unde verecundum patris exturbaverat ira. 


Percipiens pater in reditu quod solverit uxor 
Vincula Francisci, pietatem damnat apertam 
95 Ut scelus occultum, rixisque strepentibus auras 
Implet et uxorem blasphemat turpis honestam. 
Protinus arrepto repetens sacra limina cursu, 
Vincula Francisco parat et tormenta minatur. 


Ille metu vacuus: “Pater, immo vitrice”, dixit, 
100 “Ut quid vincla paras, ut quid tormenta minaris? 
Tormentis vinclisque tuis non frangar; uterque 
Malleus incassum gelido dat verbera ferro. 
O saevi scelerata patris dementia! Me vis 
Fallere, me speras seducere fata minando? 
105 Non potero falli, seduci, fata subire; 
Adstat namque mihi veritas, via vitaque Christus 
A dextris, ne commovear. Nec supplico quod tu 
Parcas, sed facias bene pugnans ut bene pugnem. 
Nonne Deo plus quam tibi debeo? Vis ut omittam 
110 Propter te mandata Dei? Tu me genuisti; 
Ipse magis fecit, quia vitam contulit; Ipse 
Fecit nos et non ipsi nos; Ipse redemit 
In cruce suspensus, salvabit in aethere regnans 
Non omnes, sed quos opus indicat esse fideles. 
15 Estque fides humana Deo res debita, cuius 
Omnes plasma sumus; omnis qui credit in illum 
Non confundetur, sed refert quomodo credat. 
Esse potest aliquis non mente sed ore fidelis, 
Aut e converso: sit utroque; nec inde sequetur 
120 Quod sit vera fides, in eis completa duobus. 
Si quis enim plene velit esse fidelis, oportet 
Ut ferat in manibus animam, fideique probandae 
Attestetur opus. Quid consulis ergo gerendum? 
Per quod opus potero me demonstrare fidelem? 
125 Insistamne foris, circumveniamque fideles, 
Ut soleo, nunc emptor opum, nunc venditor: emptor 
Omnia depretians, et venditor omnia laudans? 
Ars mercatorum dolus et fallacia: damno 
Alterius sibi lucra facit, vix parcit amico, 
130 Vix etiam fratri. Quem proximus ergo dolosum 
Sentit, eumne Deo censebimus esse fidelem? 
Absquefide nemo salvatur: ut ergo sit in me 
Consummata fides et completiva salutis, 
Acquisita dolis possessio sit procul a me! 
135 Perfectae fidei mihi proveniente talento, 
Nil in quo delecter habet topazius, aurum 
Argentumve; super topazion et super aurum 
Et super argentum desidero tale talentum. 
Tu, si vis, credas; si vis, incredulus esto! 
140 Me, qui gustavi divinae mel pietatis, 
A caritate Dei, cuius perfectio vera 
In Christo Iesu consistit, non homo sive 
Angelus avellet, non princeps sive potestas, 
Non spes sive timor, non celsum sive profundum, 
145 Non mors seu vita, non instans sive futurum!”. 


Talia Franciscus rigido pronuntiat ore. 
Cuius ut omnino videt irrevocabile votum, 
Ad diversa pater se transfert, et revocare 
Personam nequiens vult extorquere monetam. 
150 Aera, fimo minus appretians, immissa fenestrae 
Tollit Franciscus patrique resignat avaro. 
Nec desistit adhuc saevus pater, immo paterni 
Immemor affectus, nato quia summa petenti 
Ima negat, patremque Deum cupientis habere 
165 Abnuit ulterius dici pater, et quia Christo 
Mente cohaerendo Christi studet esse coheres, 
Heredem non posse sibi succedere censet; 
Pontificisque domum compellit adire repletam 
Civibus, in quorum conspectu censibus, agris 
160 Et patriis domibus iurique renuntiet omni. 


Francisci virtus, patris indignata furori, 
Non modo praedictis omnino renuntiat, immo 
Ex eius dono ne quid videatur habere, 
Circa se palpat zonamque recingit, et omnes 
165 Exutus vestes etiam femoralia ponit. 
Stat sine veste palam nudoque simillimus Adae; 
In causa tantum distat status huius et eius: 
Suffert iste libens, quod sustulit ille coactus; 
Suffert hic propter meritum, quod sustulit ille 
170 Propter delictum; tamen hic punitur ut ille. 
Sed secus: eius enim patuere pudenda, sed huius 
Nulla pudenda patent. Quid enim caro nuda pudendum 
Offerret, cuius animam vestivit honestas? 
Quae fuit haec virtus? Mundum contemnere, mundo 
175 Reddere se contemptibilem, rerumque suarum 
Personaeque suae nullis insistere curis. 
Irrisiva pati commenta, relinquere patrem 
Terrenum propter caelestem. Tot facienti 
Ardua virtuti nomen non sufficit unum? 


180 Admirans tantae virtutis episcopus ausum, 
Surgit, et exutum blandis amplectitur ulnis 
Et circumponit chlamydem, votisque favorem 
Spondet et exsequitur rebus promissa secundis. 
Sic Franciscus opes et vestimenta resignans 
185 Nilque tenere volens per quod teneatur ab hoste, 
Iam nihil in mundo praeter caeleste requirit, 
Et licet in terris exsistens, civibus haeret 
Aethereis plus quam terrestribus, aethereusque 
In terris languet, terrestris in aethere vivit, 
190 Mente colens caelos potius quam corpore terras. 
Iamque Deum videt in speculo, facieque videret 
Adfaciem, si grossities intersita carnis 
Inclusae sineret animae procedere visum. 


Nudus abit coram patre, coram praesule, coram 
195 Omnibus Assisii concivibus. At quia, cum sit 
Humidus in summo nullique resistat agenti, 
Cunctis mutatur contrarietatibus aër: 
Non est ambiguum quin corpora nuda secundum 
Formas immutet quibus immutatur et ipse; 
200 Nostra nec assiduos patitur complexio motus. 
Inde, licet fervens, considerat hanc rationem, 
Seque sciens non posse diu subsistere nudum, 
Suscipit oblatas veteres a paupere vestes. 
Nil nisi semet habens abit, utque repatriet exsul 
205 Exsulat in patria, nullo cogente, sed ultro; 
De felice miser, factus de divite pauper, 
Immo de misero felix, de paupere dives. 
Iamque fenestratos de sago gestat amictus, 
Qui vestes gestare novas de vellere molli 
210 Arte laboratas solet, et mutare secundum 
Tempore cindatis pennas cindataque pennis.