Selecione

Liber IV

Insinuat quartus nunc furum, nunc monachorum Quomodo saevitiam tulerit; quantoque leprosies Praefuerit studio

.

1 Gratia caelestis vernam comitatur euntem; 
Infinita tamen patitur, quibus ipsa gravari, 
Etsi non frangi, tua, Iob, patientia posset. 
Factus enim quasi scurra vagus, cui mansio nusquam 
5 Certa datur, pauper et egens, neglectus et algens, 
Fessus et esuriens, aliis gravis et sibi vilis, 
Natali patrioque solo peregrinus et exsul 
Fertur, ut in patria meliore domesticus esset 
Et civis certaque domo requiescere possit. 
10 Deque tot adversis aliquot referenda videntur. 


Tempore brumali, quando producere noctes, 
Abreviare dies solet obliquatio solis, 
Et, quae mille fuit distincta coloribus, uno 
Terra colore nitet, dum nudam nix quasi lana 
15 Vestit eam, glaciesque quasi crystallus adornat; 
Quando viatores gaudent candore viarum, 
Limes ubique merus, nusquam pes humefit, omnes 
Densat aquas aquilo, calor acquisitus eundo 
Temperat hibernum frigus, frigusque calorem; 
20 Per nemus incedens Franciscus pectore toto 
Gaudet et exsultat: movet exsultatio cantum. 
Delectatur enim, reminiscens quod sit iniquo 
Exemptus patris arbitrio lucrisque dolosis, 
Quod Christo servus iam perviet et sibi liber 
25 Quod nudus ferale ferat quasi mulcebre frigus. 
Nam quis tam rigidus, mutatum quin aliquando 
A peiore statu se gaudeat ad meliorem? 
Inde resultandi tot agens in pectore causas, 
Franciscus lingua Francorum psallere coepit. 
30 Silva sonum geminans latronum perculit aures; 
Exsiliunt inopemque vident; spes excidit, et se 
Illusos reputant indignanterque requirunt: 
“Tu quis es?”. Ille refert: “Christi sum praeco; quid ad vos? ».                                                                       Praeturbata levi flagrat iracundia vento, 
35 Iniciuntque manus in eum nil tale timentem. 
Proh! furum feritas, coram quibus ipse nec insons 
Nec vacuus cantare potest impune viator! 
Immo luit graviter, plenum nive trusus in antrum, 
Quod vacuus cecinit. Quid si cecinisset onustus? 
40 In nive Franciscus iacet, illuduntque latrones: 
“Ecce, tuus lectus; iaceas ibi, rustice Christi 
Praeco: tuum meruit ea lectisternia carmen”. 
Ille nihil contra; sed, eis abeuntibus, exit 
Speluncam tumulumque nivis, quo pene sepultus 
45 Crine tenus latuit. Sed quem divina tuendum 
Assumpsit pietas, in eum non proficit hostis; 
Excutiensque nives, quibus omni parte globatis 
Et vestes omnes et barba comaeque rigebant, 
Gaudet se furum sic evasisse furorem; 
50 Amissamque viam repetens et carmem omissum, 
Laude Creatoris sinuosa repercutit antra, 
Et Christi resonare docet mysteria silvas. 


Sic ubi cantando nemoris pervenit ad oram, 
Inde monasterium modico discrimine distans 
55 Intrat et hospitii petit assequiturque quietem. 
Dumque quies motus relevat nocturna diurnos, 
Humidior ventus aperitivusque pororum 
Nudat humi faciem, lateque liquefacit auster 
Compactas aquilone nives glaciemque resolvit. 
60 Undique torrentes abeunt, totosque per agros 
Exspatiantur aquae, quas et nivis et glaciei 
Congeries liquefacta parit; collisa trahuntur 
Saxa, trabesque natant avulsaque robora silvis. 
Terra negat gressus humecta medullitus, omnis 
65 Limes fit limus, omnis via devia, pontes 
Occulit effluxus aut obruit impetus undae. 
Nec subito tales cessant excurrere rivi: 
Successivus enim stipata liquefacit actus 
Corpora: sed sicut liquefiunt, sic et ab ipsis 
70 Eliciuntur aquae. Non ergo repente resedit, 
Immo diu talis replet exundantia terras. 


Quid Franciscus agat, quem veste ciboque carentem 
Nec monachi remanere sinunt, nec tempus abire? 
Articulos utrobique graves fert eius egestas: 
75 Adversantur enim rigor hospitis et furor aurae. 
Dirior est hospes, sed durior ingruit aura; 
Inde prior claustri quasi dissimulare coactus 
Indignum patitur, patitur tamen ut, miser hospes 
Interceptus aquis cum nusquam possit abire, 
80 Operiatur ibi, donec pertranseat unda. 
Dum sic Franciscus cogente perendinat austro, 
Debile cilicium, quod longa retexuit aetas, 
Decidit in partes nec filis fila cohaerent. 
Sindone contentus residet quasi lusor ad ignem; 
85 Dumque fovet ventrem, tergum gelat, et viceversa, 
Afflictusque fame gravius quam frigore, panem 
Appositum decies uno consumeret esu. 
De brodio non est sibi spes, ubi condiat offas; 
Nam consuevit eo potius devotio fratrum 
90 Impinguaré sues: humanaque quomodo vestis 
Donaretur ei, cui porci coena negatur? 


Omne genus culpae monachus committit avarus: 
Relligionis enim districtae quando professor 
Vergit in accidiam, nihil est quod abhorreat; omne 
95 Attentat facinus, postquam deliquit in uno. 
Tuta creaturae datur excellentia nulli: 
Sed quae nobilior, quanto declinat ab alto 
Plus horroris habet. Naturae gloria quondam 
Lucifer angelicae, nunc est quem monstra perhorrent; 
100 Et rebus qui praefuerat mortalibus Adam, 
Quando mori meruit, meruit turpissimus esse, 
Sicut adhuc perhibet humani funeris horror. 
A simili monachus, quem sacra professio membris 
Praetulit Ecclesiae, cum vergit ad infima, tanto 
105 Pravior est aliis, quo rectior esse tenetur. 


Postquam nix austri solisque soluta vapore 
In rivos abiens glaciesque fatiscere coepit, 
Et Franciscus aquae crementa residere vidit, 
Arripiens iter, immo fugam, quasi dama cruenta 
110 Fertur, non curans quo vadat, dummodo vadat. 
Non adeo laeti fugerunt de synagoga 
Paulus Hebraeorum, de carcere Petrus Herodis; 
Seque magisterio patris manibusque latronum 
Non adeo nuper fuerat gavisus ademptum; 
115 Nec falsos leviore fugit conamine fratres, 
Quam vel Lotophagos vel inhospita monstra Cyclopes, 
Vel cantus olim Sirenum fugit Ulixes. 
Cumque monasterio modicum speraret abesse, 
EugubIum nudus veniens, amicitur amici 
120 Veste nova veteris, quo possit honestius ire 
Commodiusque pati quodcumque minabitur aura. 


Passus egestates pro Christi nominee tantas, 
Semper et assidue vultu persistit eodem, 
Quanto pauperior extra, robustior intus. 
125 Primaque dilatat eius patientia famam, 
Intuitu cutus primum committitur illi 
Cura leprosorum, quos sollicitudine tanta 
Nemo procuravit, et quorum tecta videre 
Vix tulerat quamcumque procul distantia; sternit 
130 Lectos, extergit saniem, fricat ulcera, tangit 
Ora lavatque pedes, corrosa putredine membra 
Palpat et affectus refugos insistere cogit. 


Neve sacri lateat quanto flagrarit amoris 
Igne, viam carpens oecurrit forte leproso, 
135 Leprosumque notans accedit, et oscula, sese 
Fortior, infigit semesis cancere labris. 


Nec solum circa leprosos sedulus, immo 
Circa mendicos omnes pietate profusus, 
Dapsilitate sua ne quem permittat egere. 
140 Ex ipsis, licet exiguis, quae possidet, omnis 
Ieiunus, sitiens, nudus, res impetrat; omnis 
Desolatus, egens, profugus bona suscipit; omnis 
Pupillus, viduas, fluitans suffragia sentit: 
Nam ieiunorum sicut dapifer, sitientum 
145 Sicut pincerna, nudorum sicut amictus, 
Desolatorum sicut solamen, egentum 
Sicut divitiae, profugorum sicut asylum, 
Et pupillorum sicut pater, et viduarum 
Sicut sponsus erat generaliter, et fluitantum 
160 Sicut prosperitas, faciens satis unus ad omnes 
Ultra quam posset se dilatare facultas. 


Sed praeter morem, pariente recentia casu, 
Accidit ut cuidam semel exprobraret egeno; 
Deinde recordantem pro quanti nomine Regis, 
155 Quam supplex mendicus eum, quam parva rogasset 
Munera, poenituit non indulsisse roganti; 
Neve malum vitii generare frequentia posset, 
Hoc in corde suo posuit semperque premendum 
Vovit, ut ulterius se quid dare posset habentem 
160 Nemo repulsandus peteret pro nomine Christi. 
Hoc nusquam patitur a corde recedere votum, 
Et manus imperio non ausa resistere cordis 
Affectus scriptos in mente sigillat in actu. 


Sic hominem iustum disciplinaeque capacem 
165 Provehit oppositis divina vocatio causis. 
Iustus namque suo defectu proficit; audens 
Labi, contemnens excedere, fit sceleratus: 
Mox ubi conteritur, temerarius ausus ad usum, 
Lapsus ad ascensum, contemptus ad agnitionem, 
170 Excessus facit ad meritum, scelus ad pietatem. 
Sic in Francisco sese contraria causant, 
Cuius, ut Antaei, virtus geminata cadendo 
Tunc melius pugnat cum iam superata videtur; 
Exemploque sui docuit Franciscus, ut omnem 
175 Abiciant lapsum, quoscumque redarguit unus. 


Interea cellam praedictam, quae fugituro 
Mundum Francisco concessit prima penatem, 
Iam perstare diu nec conversantis egestas 
Plurima, nec rerum demolitiva vetustas, 
180 Nec fundatoris permittit inertia primi. 
Fundamenta labant humecta perennibus imbris 
Fluxibus ex tecto, muri compage soluta 
In partes abeunt, tecti pars pendet in alto, 
Pars in humum prostrata iacet; subitoque perire 
185 Horret et ex toto proponit abire sacerdos. 
Cuius ne fuerit Franciscus inutilis hospes, 
Et non complendo promissum fecerit ipse 
Irrita verba sui, reminiscens aeris adempti 
Quod dederat, primum complere satisfacit id quod 
190 Primum proposuit, dictamque revisere cellam, 
Quae labens et egens veterana iacebat et ima; 
Sed veniens firmat labentem, ditat egentem 
Franciscus, renovat veteranam, sublevat imam. 


Hic locus est, in quo Dominarum fulget honestas 
195 Hic viduae cum virginibus laudabile gaudent 
Obsequium praestare Deo, quas nomine Clara, 
Clarior effigie, clarissima moribus, ut fax 
Scintillas, ut stella faces, ut Cynthia stellas, 
Laude praeit, meritis excellit, schemate vincit. 
200 Luce tamen varia resplendet laus aliarum, 
Quas et debilitas sexus et inertia sensus 
Et generis mundanat apex et gratia formae; 
Sed nec debilitas fortes, nec inertia doctas 
Esse vetat, nec apex humiles, nec forma pudicas. 
205 Tales de mundo Dominus mediante vocavit 
Francisco, sexu fragiles, sed pectore fortes, 
Sensu serpentes, sed simplicitate columbas, 
Sese indicibus hyssopos, sed origine cedros, 
Partim formosas, sed ab omni parte pudicas. 
210 Sicubi propositum Franciscus fine beato 
Consummavit, opus templumque quod egerat intus 
Spirituale, foris manuale nitescere vidit, 
Ad cellam secus Assisium, quae pene iacebat 
Diruta, se transfert, sua coepta relinquere nusquam 
215 Incompleta volens, laceramque redintegrat aedem. 


Cella supradictis contermina nominee 
Portiuncula, sub titolo Sanctae fundata Mariae, 
Iam senio confecta gravi, facit undique rimas, 
Fit stabulum bobus, hara porcis, hospita nimbis, 
220 Pervia grandinibus, cunctisque domestica ventis. 
Sed Matrem Domini toto Franciscus amore 
Amplectens, eius sic cellam visitat, ut se 
Excellat veterana novam, vitioque senectae 
Prima iuventutis virtus redit; ex ruditate 
225 Causatur species, ex damno provenit usus.